Psikoloji

Yetişkinlerde Kayıp ve Yas Süreci

Yas, kayba doğal bir reaksiyondur. Sevdiğiniz bir şey ya da biri elinizden alındığında hissettiğiniz duygusal acıdır. Çoğunlukla, kaybın verdiği acı bunaltıcı olabilir. Şok yahut öfkeden inanamama, suçluluk ve derin ıstıraba kadar her türlü güç ve beklenmedik duyguyu yaşayabilirsiniz. Acının acısı fizikî sıhhatinizi da bozarak uyumayı, yemek yemeyi ve hatta hakikat düşünmeyi zorlaştırabilir. Bunlar, kayba verilen olağan reaksiyonlardır ve kayıp ne kadar kıymetli olursa, ıstırabınız o kadar ağır olacaktır. Sevdiğiniz birinin yahut bir şeyin kaybıyla başa çıkmak, hayatın en büyük zorluklarından biridir. Yası sevilen birinin vefatıyla ilişkilendirebilirsiniz -ki bu çoklukla en ağır üzüntü tipinin sebebidir fakat rastgele bir kayıp, aşağıdakiler dahil olmak üzere yasa neden olabilir:

  • Boşanma yahut ilgiden ayrılma

  • Sıhhat kaybı

  • Bir iş kaybetmek

  • Finansal istikrar kaybı

  • Düşük

  • Emeklilik

  • Bir evcil hayvanın vefatı

  • Kıymetli bir hayalin kaybı

  • Sevilen birinin önemli hastalığı

  • Bir arkadaşlığın kaybı

  • Travma sonrası güvenlik kaybı

  • Aile meskenini satmak

Kaybınız ne olursa olsun, bu sizin için şahsidir, bu yüzden nasıl hissettiğiniz konusunda utanmayın yahut bir formda sırf makul şeyler için yas tutmanın uygun olduğuna inanmayın. Kişi, hayvan, bağ yahut durum sizin için değerliyse, yaşadığınız kayıp için üzülmek olağandır. Yasınızın nedeni ne olursa olsun, vakitle hüznünüzü hafifletebilecek ve kaybınızla yüzleşmenize, yeni bir mana bulmanıza ve sonunda hayatınıza devam etmenize yardımcı olabilecek acıyla başa çıkmanın sağlıklı yolları vardır.

Yas Tutma Süreci

Yas tutma son derece ferdî bir tecrübedir; yas tutmanın yanlışsız ya da yanlış yolu yoktur. Nasıl yas tuttuğunuz, kişiliğiniz ve başa çıkma biçiminiz, hayat tecrübeniz, inancınız ve kaybın sizin için ne kadar değerli olduğu üzere birçok faktöre bağlıdır. Yas tutma süreci kaçınılmaz olarak vakit alır. Güzelleşme yavaş yavaş gerçekleşir; zorla yahut çabukla getirilemez ve yas tutmak için “normal” bir vakit çizelgesi yoktur. Kimi beşerler haftalar yahut aylar içinde daha düzgün hissetmeye başlar. Başkaları için yas tutma süreci yıllar olarak ölçülür. Üzüntü tecrübeniz ne olursa olsun, kendinize karşı sabırlı olmak ve sürecin doğal olarak gelişmesine müsaade vermek kıymetlidir.

Yas Sürecinin Belirtileri

Kayıp insanları farklı biçimlerde etkilerken, çoğumuz kederli olduğumuzda aşağıdaki semptomları yaşarız. Acının birinci basamaklarında yaşadığın neredeyse her şeyin olağan olduğunu unutmayın, deliriyormuş üzere hissetmek, berbat bir rüyadaymış üzere hissetmek yahut dini ya da manevî inançlarını sorgulamak da dahil.

Yas Sürecinin Duygusal Belirtileri

Şok ve inançsızlık: Bir kaybın çabucak akabinde olanları kabul etmek güç olabilir. Uyuşmuş hissedebilir, kaybın nitekim gerçekleştiğine inanmakta zahmet çekebilir, hatta gerçeği inkâr edebilirsiniz. Sevdiğiniz biri öldüyse, gittiklerini bilseniz bile onların ortaya çıkmasını bekleyebilirsiniz.

Hüzün: Derin keder, muhtemelen kozmik olarak en çok tecrübelenen ıstırap belirtisidir. Boşluk, ümitsizlik, hasret yahut derin yalnızlık hisleriniz olabilir. Ayrıyeten çok ağlayabilir yahut duygusal olarak istikrarsız hissedebilirsiniz.

Suçluluk: Yaptığınız yahut söylemediğiniz şeylerden pişman olabilir yahut kendinizi hatalı hissedebilirsiniz. Ayrıyeten belli hislerden ötürü kendinizi hatalı hissedebilirsiniz (örneğin, kişi uzun ve güç bir hastalıktan sonra öldüğünde rahatlamış hissetmek). Bir vefattan sonra, yapabileceğiniz diğer bir şey olmasa bile, vefatı engelleyecek bir şey yapmadığınız için kendinizi hatalı hissedebilirsiniz.

Öfke: Kayıp kimsenin yanlışı olmasa bile, kızgın ve kırgın hissedebilirsiniz. Sevdiğiniz birini kaybettiyseniz, kendinize, Allah’a, tabiplere ve hatta sizi terk ettiği için ölen şahsa kızgın olabilirsiniz. Size yapılan adaletsizlik için birini suçlama gereksinimi hissedebilirsiniz.

Kaygı: Değerli bir kayıp, birçok kaygı ve kaygıyı tetikleyebilir. Telaşlı, çaresiz yahut inançsız hissedebilirsiniz. Hatta panik atak geçirebilirsiniz. Sevdiğiniz birinin vefatı, kendi ölümlülüğünüz, o kişi olmadan hayatla yüzleşme ya da şu anda tek başına karşı karşıya kaldığınız sorumluluklarla ilgili dehşetleri tetikleyebilir.

Yas Sürecinin Fizikî Belirtileri

Sıklıkla yas ve tasası katiyen duygusal bir süreç olarak düşünürüz, lakin yas çoklukla aşağıdaki fizikî meseleleri da içerir:

  • Yorgunluk

  • Mide bulantısı

  • Düşük bağışıklık

  • Kilo kaybı yahut kilo alımı

  • Ağrı ve sızılar

  • Uykusuzluk hastalığı

Üzüntünün Beş Kademesi

Reddetme: “Bu benim başıma gelemez.”

Öfke: “Bu neden oluyor? Kim suçlanacak? “

Pazarlık: “Bunun olmamasını sağlayın ve karşılığında ____ yapacağım.”

Depresyon: “Hiçbir şey yapamayacak kadar üzgünüm.”

Kabul: “Olanlarla barış içindeyim.”

Bir kaybın akabinde bu hislerden rastgele birini yaşıyorsanız, yansınızın doğal olduğunu ve vakitle iyileşeceğinizi bilmenize yardımcı olabilir. Fakat, yas tutan herkes bu etapların hepsinden geçmeyebilir ve bu sorun değildir. Yaygın inanışın tersine, uygunlaşmak için her etaptan geçmeniz gerekmez. Aslında, kimi beşerler bu kademelerden geçmeden de yas sürecini çözerler. Şayet yasın bu kademelerinden geçerseniz, onları muhtemelen nizamlı, sıralı bir sırayla deneyimlemeyeceksinizdir, bu yüzden ne “hissetmeniz gerektiği” yahut hangi evrede olmanız gerektiği konusunda endişelenmeyin.

Kübler-Ross, bu basamakların yas tutan herkes için geçerli olan katı bir çerçeve olmasını asla amaçlamamıştır. Yalnızca yasın beş basamağından bahsetmiştir: “Bunlar hiçbir vakit dağınık hisleri düzgün paketlere koymaya yardımcı olmadı. Bunlar, birçok insanın sahip olduğu kayıplara verilen yanıtlardır, fakat tipik bir kayıp olmadığı için, kayba tipik bir cevap yoktur. Acımız, hayatlarımız kadar kişiseldir. “

Yas Süreciyle Nasıl Başa Çıkılır?

Bir kayıp için yas tutmak hayatın kaçınılmaz bir modülü olsa da acıyla baş etmenin, kederinizle yüzleşmenin ve nihayetinde modülleri toplayıp hayatınıza devam etmenin bir yolunu bulmanın yolları vardır.

  • Acını kabul edin.

  • Sıkıntının birçok farklı ve beklenmedik duyguyu tetikleyebileceğini kabul edin.

  • Yas tutma sürecinizin size mahsus olacağını anlayın.

  • Sizi önemseyen insanlardan yüz yüze takviye isteyin.

  • Kendinize fizikî olarak dikkat ederek kendinizi duygusal olarak destekleyin.

  • Yas ve depresyon ortasındaki farkı tanıyın.

  • Bir dayanak kümesine katılın.

  • Terapist ya da yas danışmanından takviye alın.

Diğerlerinin Yas Tutmasına Yardım Etmek

Kıymet verdiğiniz biri sevdiklerini kaybetmişse, yas tutma sürecinde ona yardım edebilirsiniz.

Açısı paylaşın. Onlara, kaybettikleri hisleri hakkında konuşmalarına ve merhumun anılarını paylaşmalarına müsaade verin hatta onları cesaretlendirin.

Yanlış teselli sunmayın. Yas sürecindeki bireye “en iyisiydi” yahut “zamanında üstesinden geleceksin” dediğinizde yardımcı olmaz. Bunun yerine, kolay bir keder sözü sunun ve dinlemek için vakit ayırın.

Pratik yardım sunun. Bebek bakıcılığı, yemek pişirme ve ayak işlerini yürütme, yas tutmanın ortasında olan birine yardım etmenin yollarıdır.

Sabırlı olun. Büyük bir kayıptan kurtulmanın uzun vakit alabileceğini unutmayın. Kendinizi konuşmaya müsait hale getirin.

Gerektiğinde profesyonel yardıma teşvik edin. Birinin tek başına başa çıkamayacak kadar çok acı çektiğini hissettiğinizde profesyonel yardım önermekten çekinmeyin.