Lösemi Nedir?
ÇOCUKLUK ÇAĞINDA LÖSEMİLER:
Çocukluk çağındaki kanser olaylarının %35′ini lösemiler oluşturur ve birinci sıradadır. Lösemiler hücre türüne göre; ALL Akut Lenfoblastik Lösemi ve AML Akut Myeloblastik Lösemi olmak üzere 2 ana gruba böler. Kendi içlerinde de alt sınıflar tanımlanabilir.Türkiye’de her sene 16 yaşın altında 1200-1500 yeni lösemili çocuk olayı bildirilmektedir.
Lösemi sebepleri henüz bütün olarak aydınlatılmamıştır. Sitogenetik ve moleküler tekniklerdeki yeni büyümelerle; genetik yatkınlıklar, ışınım, benzen ve türevleri bali, vs., haşere ilaçları gibi kimyevi maddeler, bazı kalıtsal hastalıklar ve bazı viral hastalıkların hep beraber lösemiye neden oldukları çalışmalarla gösterilmiştir. Lösemi her yaşta görülmektedir. En sık çocukluk çağında 2-5 yaşlarında çoğalmaktadır. 1 yaşın altında, 10 yaşın üstündeki yeni hadiselerde rehabilitasyona yanıt eksilmektedir.
Rastgele bir tesirle damarlarımızda gezen kanın temel üretim yeri olan kemik iliğimizdeki ana hücrelerde oluşan parola farklılığı ile blast ismini verdiğimiz olgun olmayan kan hücrelerinde çoğalış alana gelmektedir. Bu hücreler süratle dağılarak kemik iliğini, lenf bezlerini, dalağı, karaciğeri, beyin ve merkezi asap sistemini yakalamaktadır.
BELİRTİLERİ:
Çocuklarda lösemi hastalığının bulguları:
* İştahsızlık
* Anemi
* Zayıflama
* Bacaklarda kemik sızıları
* Cilt altında kanamaları kırmızı noktalar veya morarmalar
* Btümörün ve dişeti kanamaları
* Ateş
ilk kollanan bulgulardır.Ayrıca dağıldığı uzuvlara ait bulgular, misalin başağrısı, kusma, karın sızısı, görme bozuklukları ehemmiyet taşıyabilir. Bu yakınmalarla başvuru ettikleri çocuk hematoloji kan hastalıkları uzmanlarınca yapılan tetkikte çoğunlukla karaciğer ve dalak gelişmesi, lenf bezlerinde genişleme, kanama belirtileri tespit edilebilir.
Yapılan kan, kemik iliği, hücre tipini tanımlama ve genetik muayeneler neticeyi kesin tanı konulabilir.
Tanıdaki detaylı testler genellikle lösemi tiplerini, rehabilitasyon ilkelerini tanımlamada destekçi olacaktır.
REHABİLİTASYONSİ:
Rehabilitasyon öncelikle genel gidişatın düzenlenmesi usulleri ile başlar. Bu düzeyde kan veya kanın içindeki özel hücrelerini donörlerden gönüllü kan verici şahıs alınarak lösemili hastaya verilmesi, enfeksiyon mevcutsa zorunlu gayretlerin yapılması, böbreklerin, karaciğer ve kalbin kemoterapi ilaçlarının yan tesirlerinden korunma tedbirlerinin alınması çok ehemmiyetlidir.
Ayrıca hastaların ve ailelerin hastalık hakkında bilgilendirilmesi, löseminin umutsuz değil, tersine iyi bir rehabilitasyon ve moral yardımı ile lösemide %85′lere varan oranda iyileşmenin sağlandığının söylenmesi rehabilitasyonun ikinci basamağıdır.
REHABİLİTASYON ESASLARI ve İLK REHABİLİTASYON:
Çok yüksek doz, birbirinden değişik en az 6 çeşit ilacın 4-6 hafta içerisinde damardan ve ağızdan verilmesidir. Burada emel, blast ismi verilen makûs mizaçlı ana hücrelerin yok edilmesidir.
Ancak bu kemoterapi ilaçları, ne yazık ki sadece makûs hücreleri etkilememekte, bedenimizin iyi, verimli hücrelerini de yok etmektedir. Bu sebeple, çocuklarımızın saçları dökülmekte, ağızlarında, bağırsaklarında yaralar açılmakta, halsizleşmektedirler. Yeniden, bedenimizi enfeksiyonlara karşı gözeten korunma hücreleri de ilaçlarla yok edildiğinden immün sistem devrilmekte, en küçük bir mikrop, hastalık faktörü bile tüm bedene dağılıp ağır ateşli enfeksiyonlara neden olmaktadır.
Bu sebeple lösemili çocuklarımız çevrelerindeki insanlardan, havadan, sudan mikrop almamak ve korunmak için maske takmaktadırlar.
Rehabilitasyon Metodları
Lösemi hastalığının rehabilitasyonundaki esas ilke kemik iliğindeki ana kan hücrelerinde oluşan parola farklılığı ile olgun olmayan blast ismi verilen hücrelerin artmasını durdurmak ve sonrasında basmakalıp kan personellerinin yapılmasını sağlamaktır.
Makûs mizaçlı blast hücreler çok süratli artarlar. Bunlar olgunluk ve artma zamanlarına göre muhtelif safhalara parçalarlar: 1 Mitoz, 2 G devresi, 3 S devresidir. Rehabilitasyondaki emel; birbirinden değişik tesirlerdeki ilaçların bir program çerçevesinde uzun müddet kullanılarak tüm aşamalardaki blastların öldürülmesidir.
Takribî 3 sene süren rehabilitasyonda 4 aşama yer alır:
1- YÜKLEME REHABİLİTASYONSİ Balyoz Harekatı:
Birbirinden değişik 5-6 çeşit ilaç damardan aynı anda verilir. Emel makûs mizaçlı hücrelerin 2 ay içerisinde süratle öldürülmesidir. Bedenimizi işgal etmiş düşman güçlerine karşı arkadaş birliklerin topla, tüfekle, bombayla taarruzudur. Sanki bir Kurtuluş Savaşı başlamıştır.
2- PEKİŞTİRME REHABİLİTASYONSİ Jet Tesiri:
Paniğe kapılan, ayrılan makûs hücreler hemen kendilerini gözetmek, katlanabilmek için zırhlara bürünmekte, saklanmakta ve artmaya çalışmaktadır. Bedenimizin silahlı güçleri ile beraber arkadaş eforlar havadan, karadan ve denizden düşmana bombalarla saldırmaktadır. 3-4 ay süren bu rehabilitasyonda çok yüksek doz birbirinden değişik tesirli ilaçlar damardan verilmektedir.
İşte bu gizemde ne yazık ki bedenimizdeki verimli hücreler de can vermekte, saçlar dökülmekte, ağızda yaralar çıkmaktadır.
3- ÖNLEYİCİ REHABİLİTASYON İstihbarat:
Kemik iliğinde yenilmiş, dağılınmış, parçalamış düşman hücrelerinin beyin ve asap sistemi ve faize uzuvlarımıza yerleşerek, sinsi sinsi faaliyete geçmelerini önleyici rehabilitasyondur. Bazı gidişatlarda radyoterapi ışın rehabilitasyonu uygulanabilir. Bir nevi saklı servis işlevini üstlenirler.
4- YİNE ÖRGÜTLENMEYE İZİN VERMEYEN DEVAMLILIK REHABİLİTASYONSİ:
Emel artık tamamen yok edilmiş düşman hücrelerinin bedenimizde rastgele bir biçimde yine artmalarını önlemektir. En son blast yok edilinceye kadar tek tek bulunup ayrılınması sağlanır. Takribî 2.5-3 sene kadar devam eder.
TEKRARLAYABİLİR Mİ?
Toplam 3-3.5 sene süren rehabilitasyon sonunda % 85′lere varan oranda tamamen iyileşme sağlanır. Rehabilitasyon sonrasında sadece hakimiyetlerle izlenen çocuklarımız, tüm sağlılı kardeş ve dostları gibi basmakalıp yaşantılarını sürdürürler. hepimizde olabileceği gibi hastalığı yenmiş fertlerde de löseminin yine görülme ihtimali az da olsa vardır. Bu vaziyetlerde de eş rehabilitasyonlar ve/veya kemik iliği nakli uygulanabilir.
REHABİLİTASYON PROGRAMLARI:
Kemoterapide seçilen ilaçlar ve hangi zamanlarda, ne dozlarda verilecekleri uzun süren deneyler ve uygulamalar sonrasında tanımlanmaktadır. Türkiye’den de bir hayli bedelli bilim adamının katıldığı bu çalışmalar, Hematoloji mecmualarında, kurultaylarda söylenmekte ve kullanıma sunulmaktadır. Oluşturulan bilimsel müesseselerde rehabilitasyonun galibiyeti ya da galibiyetsizlikleri izlenmekte ve neticeleri değerlendirilmektedir. Topallayan noktalar, milli ve beynelmilel bilimsel heyetlerde değerlendirilerek yeni ilaçlar, yeni dozlar ya da farklı metodlar uygulamaya konulmaktadır.
KEMOTERAPİ İLAÇLARI:
Lösemi teavisine has ilaçların tümü ne yazık ki yurtdışından temin edilmektedir. nakliye sırasında bozulmaması, uygun şartlarda sulandırılması, ısıdan ve ışıktan korunması, istenen müddette ve süratte verilmesi ve damar dışına kaçırılmaması gibi son derece güç ve titiz çalışmaların bir arada olması gerekir.
MALİYET:
Rehabilitasyonda kullanılan ilaçlar son derece pahalıdır. Bir kolisi 100 milyon lira etrafındadır. Suratlarca şişe ilaç kullanılmaktadır. Kateterleri, kitleri, serumları, kan mahsulleri hesaplanacak olursa rehabilitasyon maliyeti surat milyarlarca lirayı bulmaktadır.
LÖSEMİLİ ÇOCUKLAR VE AİLELERİNİN PROBLEMLERİ:
Mektepten uzak kalmak
Dostları tarafından dışlanmak
Cemiyetin bu çocukların iyileşme uğrunun olmadığını düşünmesi
Maske suratından hastalığın bulaşıcı olduğunun düşünülmesi
Çocukların sosyal aktifliklere katılamamaları Sinema, tiyatro, …
Çocukların beğendikleri besinlerden uzak durma lüzumluluğu
Kan bulamamak
Parasızlık
Sağlık Kurumunda çocuklarına refakat etmek isteyen ailelerin iş yerlerinden çok sık izin almaları neticeyi işlerine son verilmesi
HEMOLOJİ-ONKOLOJİ VE KEMİK İLİĞİ TRANPLANTASYON HASTALARI İÇİN H1N1 AŞI VE REHABİLİTASYON TEKLİFLERİ
Hali Hazırda ülkemizde tehlikeli gruplar için temin edilen aşı Novartis şirketinin olup doz ile ilişkili teklifler bu aşı için eldeki bilgilere direnerek verilmiştir. Ayrıca Sağlık bakanlığı tarafından hazırlanan H1N1 hastalık ve proflaksi izlem algoritmasına uygun olarak tertip edilmiştir.
Hasta grupları ve teklifler:
1.KİT hastaları için:
EBMT tarafında önerilen protokolün uygulanması önerilir.
2.Lösemi, lenfoma ve solid ur hastaları için:
a.Hali Hazırda yoğun kemoterapi alan hastalar
b.Hali Hazırda idame rehabilitasyonu alan hastalar
c.Hali Hazırda ayaktan kemoterapi alan hastalar
d.Hali Hazırda kemoterapisi kesilmiş, ilk bir sene içindeki hastalar
e.Malignitesi olmayıp değişik sebeplerle immünosüpresif rehabilitasyon alanlar kortikosteroid dahil
Bu gruptaki hastaların tümüne aşı önerilmektedir;
*Novartis aşısı:
0.5 ml hemen yapılıp 4 hafta sonra ikinci doz yapılması önerilir.
*Glaxo aşısı
6ay–9 yaş: 0.25ml hemen yapılıp 4 hafta sonra ikinci doz yapılması
1 0 yaş üstü: 0,5 ml hemen yapılıp 4 hafta sonra ikinci doz yapılması önerilir.
*Refakatçi annenin kesinlikle ve muhtemelse tüm aile bireylerinin aşılanması önerilir.
*Febril nötropenik hastalarda enfeksiyon rehabilitasyonu bitirildikten sonra aşı yapılması önerilir.
f. Hali Hazırda kemoterapisi kesilmiş, bir seneden fazla müddet geçmiş hastaların basmakalıp sıhhatli çocuklar gibi mektepte aşı protokolüne alınması önerilir.
ANTİVİRAL REHABİLİTASYON UYGULAMALARI:
Rehabilitasyon
Hastalık bulguları gösterenlere alttaki rehabilitasyonun uygulanması önerilir 1 yaşın üstünde;
Oseltamivir 5 gün
≤ 15kg : 30 mg /doz, günde 2 doz;
15-23 kilogram : 45 mg /doz, günde 2 doz;
23 -40 kilogram : 60 mg /doz, günde 2 doz;
> 40 kilogram : 75 mg /doz, günde 2 doz;
Proflaksi
H1N1 ile temas ettiği düşünülen hasta grubuna uygulanması önerilir 1 yaşın üstünde;
Oseltamivir 10 gün
≤ 15kg : 30 mg /doz, tek doz;
15-23 kilogram : 45 mg /doz, tek doz;
23 -40 kilogram : 60 mg /doz, tek doz;
> 40 kilogram : 75 mg /doz, tek doz;
Rehabilitasyon sonrası 10. günden sonra aşı programı uygulanır.
Bir yaşından minik hastalarda oseltamivir uygulaması Eylül 2009 tarihli CDC deklarasyonunda yer almıştır. Pandemide ve ciddi enfeksiyonda uygulanabileceği bildirilmektedir. Literatür ekte verilmiştir.
