Kış aylarında gün ışığının eksilmesi, bunalım tehlikesini artırıyor. Uzmanlar, bu vaziyete biyolojik ritmi ayarlayan beyindeki merkezin noksan uyarılmasının neden olabileceğini belirtiyor. Kış bunalımının rehabilitasyonunda, kış güneşinden faydalanmak ehemmiyet taşıyor. Havaların soğuması, günlerin kısalması ve puslu hava, bunalıma davetiye çıkartıyor. Genellikle eylül-ekim aylarında başlayıp ilkbaharda sona erdiği için kış bunalımı ismini alan bu duygu vaziyeti, cemiyetin yüzde 2-5inde görülüyor. Duygu vaziyeti ile biyolojik ritim arasında doğrusal ilişki bulunuyor. Bu sualin; melatonin hormonunun kumpassız salgılanması ve beyinde biyolojik ritmi sağlayan bölgenin noksan uyarılması sebebiyle oluştuğu düşünülüyor. Psikolog Orhan Öztürk, kış bunalımının sebeplerini ve bu vaziyetin üstesinden gelmek için yapılması gerekenleri anlattı. Bunalım nedir?
Gerçeğinde birçok şahıs, bunalımı sadece duygusal çöküntü hali olarak düşünüyor. Oysa bunun yanında, pek çok bilişsel ve tavırsal bozulma da söz mevzusu. Bunalım yaşayanlar kendilerini yalnızca dramatik, mutsuz, sıkıntılı, içe kapanık ve umutsuz sezmiyor. Zekasal faaliyetlerinde de aksama olabiliyor. Misalin; sıklıkla hafıza, dikkat, konsantrasyon, idrak eforu, tasarılama, tahlil etme gibi bilişsel hünerlerde de meseleler görülüyor. Kimi zaman bilme eforlukları yaşanabiliyor, bu da mektep ve iş yaşamında problemler doğurabiliyor. Bunalım geçiren şahıslarda tavırsal tesirlere de tesadüfülüyor. İçe kapanarak daha az sosyalleşen bu şahıslar, hoşlandıklarıyla ve yabancılarla daha az bağlantı kuruyor. Bazıları, yevmiye yaşamda yapmaları gereken tavırları yerine getirmekte bile eforluk sürüklüyor. D vitamininden zengin bir beslenme stilini benimsemek, özellikle bol ölçüde balık harcamak bunalımla gayrette destekçi oluyor. Kış mevsimi neden bunalımla ilişkilendiriliyor?
Bu mevsim birçok şahısta karanlık ve iç bunaltıcı bir ruh haline yol açıyor. Ayrıca bazı şahıslar eksilen gün ışığına, kısalan gündüzlere ve uzayan gecelere daha duyarlı oluyor. Zira insanların duygu vaziyeti ile biyolojik ritimleri arasında, nöropsikolojik açıdan doğrusal bir ilişki bulunuyor. Kış bunalımının kaynağında da, melatonin hormonunun kumpassız salgılanması ve biyolojik ritimleri ayarlayan suprakiazmatik çekirdek ismi verilen beyin bölgesinin noksan ya da zamansız uyarılmasının tesirli olduğu düşünülüyor. Bu meseleyi, majör bunalımdan ayıran farklar var mı?
Bu cins bir sınıflandırma yok ancak kış bunalımını majör muayenehane bunalımdan ayıran en büyük özellik, belli bir yarıyılda yaşanması. Son senelerde üst üste, benzer zamanlarda yinelenmesi ve mevsime bağlı yaşanması halinde, bireyin kış bunalımında olduğundan söz etmek olası. Bu şahıslarda görülen dikkat çekici farklılıklardan bazıları; fazla enerji kaybı, fazla uyku hali, gün içinde sürekli bitkinlik hissi, gece uykuya dalma ve sabah uyanmada eforluk sürükleme olarak sıralanabiliyor. Mevsimsu baskın bunalım yaşayan şahıslar konutta, işte ve mektepte ehemmiyetli meseleler yaşıyorlar. Bir projeye başlamak, başlanan işi bitirmek, iş bvefatı ve uzun vadeli tasarılar yapmak, istem gerektiren kararlar vermek gibi mevzularda eforluk sürüklüyorlar. Sıradanda sevinç alarak yaptıkları birçok faaliyeti yapmakta bile zorlanabiliyorlar. Genellikle kış mevsiminde daha içe kapanık olan bu şahıslar, yakınlarıyla da daha az zaman geçiriyorlar. Işık ve duygu vaziyeti arasındaki ilişki nedir?
Sağlıklı işleyen bir biyolojik saat ve balanslı uyku ritmi oluşturabilmek için, yeterli ölçüde etrafsal ışık almak gerekiyor. Zira ışık, biyolojik saati ayarlayıp kumpasa koyan en ehemmiyetli etrafsal uyaran. İnsan gözünde biçim, renk, hareket gibi görsel içeriğe duyarlı olmayan; yalnızca etrafsal ışık seviyesinden etkilenen retinal gangliyon hücreleri olarak adlandırılan yapılar bulunuyor. Bunlar, doğrudan beyindeki alakalı biyolojik saate ileti yollayan bir sistemin parçası olarak görev yapıyorlar. Bilindiği üzere biyolojik saatte oluşan rastgele bir bozulma, misalin vardiyalı çalışma ya da kıtalar arası uçuşlardan sonra ortaya çıkan jet-lag vaziyeti, psikolojik balansı ciddi biçimde bozabiliyor. Mevsimsu baskın bunalımın görülme sıklığı nedir?
Araştırmalara göre yüzde 2 ile 5 arasındaki şahısta, mevsimsu baskın bunalımın belirtileri görülüyor. Bu oran, güneş ışığının daha eğik açılarla geldiği ve kış mevsiminin uzun sürdüğü kuzey ülkelerinde daha da çoğalıyor. İskandinav ülkeleri, Kanada ve Amerika Birleşik Devletlerinin kuzey bölgelerinde yaşayanların bunalıma girme açısından daha fazla tehlike altında olduğu biliniyor. Misalin; Amerika Birleşik Devletlerinin kuzey hududunda yaşayanlar, güneydekilerin yaşadığından 7 kat fazla mevsimsu baskın bunalım yaşıyor. Ayrıca genetik yatkınlık da bu sualin görülmesinde tesirli oluyor. İzlanda, Kuzey Avrupanın üst kısımlarında yer almasına karşın, bu ülkede yaşayanlarda mevsimsu baskın bunalıma oldukça seyrek tesadüfülüyor. Bu vaziyetin esasında, İzlanda milletinin genetik özelliklerinin ya da yaşam biçiminin tesiri olduğu düşünülüyor. Bayanlar ise, erkeklere oranla iki kat daha fazla tehlike altında bulunuyor. Kış bunalımının rehabilitasyonu nasıl yapılıyor?
Bu mevzuda birkaç seçenek yöntem var. İlk düzeyde, bireyin gereksinim dinlediği ışığı sağlayan, bunun için özel planlanmış ışık jeneratörlerinin kullanımı öneri ediliyor. Fototerapi denilen bu yöntemle, günün belirli bir zamanında mavi veya beyaz dalga boyunda ışık veren bir makine kullanılıyor. Takribî bir defter büyüklüğündeki bu aygıtlar, ayarlanan saatte parlak ışık yaymaya başlıyor ve biyolojik saatin ayarlanmasına destekçi oluyor. Melatonin hormonu desteği de, tesir derecesi münakaşalı olsa da uzun senelerdir bilinen bir yöntem. Mevsimsu baskın bunalım, ilaçlarla da rehabilitasyon edilebiliyor, ancak bu ilaçların şahıs üzerinde az ya da çok yan tesirleri bulunuyor. Öte yandan ilaçların rehabilitasyon edici tesirleri takribî 3-4 hafta sonra ortaya çıkıyor. Bu meseleyle baş etmede psikolojik danışmanlığın da büyük rolü oluyor. Stres yönetimi, kilo hakimiyeti, sağlıklı yaşam alışkanlıkları kazanma, sigarayı bırakma, zaman yönetimi, organizasyon becerisi, ilişki ve bağlantı geliştirme, öz disiplin, öz saygı, cinsel sağlık, uyku hijyeni ve mesleksel terapi gibi mevzularda uzman takviyeyi alan şahıslar, içinde bulundukları süreci daha kolay atlatıyor.
—————————-KUTU KUTU ————————————————–
MUTSUZ İNSANLARDAN UZAK DURUN
Bunalım, berişici bir duygu vaziyeti. Unutmayın ki, bunalımdaki şahıslarla birlikte zaman geçirmek, sizin de bunalıma girme ihtimalinizi artırıyor. Konut ya da dükkanındaki mutsuz şahıslar, değişiklerini de etkiliyor. Bu süreç, bir kısır döngü halinde devam ediyor.
—————————-KUTU KUTU ————————————————–
Kış Bunalımından Korunabilirsiniz!
Bol ışık alan yerlerde bulunmaya özen gösterin. Konutunuzda ve çalışma civarınızda perdeleri olası olduğunca sarih tutun. Egzersiz yapın. Zira doğru biçimde yapıldığında egzersiz, en güçlü ve yan tesirsiz antidepresanlardan bkocaman. Ayrıca egzersiz yapmanın, daha rahat ve nitelikli uykuya destekçi olduğunu da unutmayın.
